William James – Everyone knows what attention is
Wat verstaan we onder aandacht? Als ik om uw aandacht vraag, wat krijg ik dan? Uw tijd? Uw belangstelling? Uw hersencapaciteit? Uw oogfixaties? En als ik uw onverdeelde aandacht wil? Krijg ik dan al uw tijd? Uw gehele hersencapaciteit? De Persgroep ziet toekomst voor ‘oprechte aandacht’, wat dat dan ook moge zijn ((De Persgroep Nederland (2015) Aandacht voor Aandacht. Amsterdam )) . Aandacht zonder bijbedoelingen? Een bank of verzekeraar die oprecht is geïnteresseerd in mijn welbevinden en niet in mijn geld? Waar praten we over als we het hebben over aandacht?
Zowel de Nederlandse wiki over ‘aandacht’ en de Engelse over ‘attention’ zijn al een stuk langer dan de ideale lengte voor deze blog. Na 500 tot 700 woorden (2 – 3 minuten leestijd) is uw aandacht wel zo’n beetje uitgeput. Of bekruipt u het onrustige gevoel dat er nog wel meer is dat vandaag om uw aandacht vraagt. Uw e-mail inbox, uw Whatsapp meldingen, uw LinkedIn profiel of uw Facebook pagina. De vergadering die over een uur begint, of de kinderen die elkaar de hersens inslaan.
Wat is aandacht?
In 1890 schreef William James, één van de grondleggers van de psychologie: ‘Everyone knows what attention is’. In de praktijk blijkt dat toch lastiger dan gedacht. James licht wel toe wat volgens hem iedereen al over aandacht weet: ‘It is the taking posession by the mind in clear and vivid form, of one out of what seem several simultaneously possible objects or trains of thought. Focalization, concentration of consciousness are of its essence. It implies withdrawal of some things in order to deal effectively with others, (…)’ ((Principles of Psychology, James, W. (1890), H. Holt and Company, New York ))
De Nederlandse experimenteel psycholoog Stefan van der Stigchel geeft in ‘Zo werkt aandacht’ geen concrete definitie. ((Zo werkt aandacht, Stigchel, S. van der (2016) Maven Publishing, Amsterdam)) Volgens hem gaat het erom dat ‘visuele informatie’ op ons netvlies terecht komt en vervolgens ‘dieper wordt verwerkt’ zodat de ‘relevante informatie is overgebracht naar de gebruiker’. Zijn boekje laat vooral zien dat dat regelmatig fout gaat, zoals in reclame waarin het merk geen aandacht krijgt.
Van Dale definieert aandacht als: het opzettelijk aan of over iets denken, het vertoeven met de gedachte bij iets; zijn aandacht concentreren zijn interesse op één punt richten; met aandacht een gesprek volgen aandachtig, zeer oplettend; iets onder de aandacht brengen iemand opmerkzaam maken, attenderen op iets; hij is onze aandacht waard verdient onze belangstelling.
Naast psychologen en woordenboekmakers hebben ook filosofen, neurowetenschappers en economen ‘aandacht’ tot hun onderzoeksgebied gemaakt. Descartes vond dat je zonder aandacht geen heldere ideeën kon formuleren. John Locke definieerde aandacht als manier van denken: ‘when the ideas that offer themselves (for, as I have observed in another place, whilst we are awake, there will always be a train of ideas succeeding one another in our minds) are taken notice of, and, as it were, registered in the memory, it is attention’.
Aandacht als selectiemechanisme
In 1958 verscheen de invloedrijke publicatie ‘Perception and Communication’ van de Engelse experimenteel psycholoog Donald Broadbent waarin ‘aandacht’ wordt gezien als selectiemechanisme of filter voor de grote hoeveelheid informatie die onze zintuigen bereikt. Kritiek op zijn theorie is dat deze niet het ‘cocktailparty-effect’ kan verklaren. Als je in gesprek bent op een luidruchtig feestje en iemand verderop in de kamer noemt jouw naam dan reageer je daar onwillekeurig op, ook al was je aandacht er niet op gericht. Overigens zijn de wetenschappers het er vandaag de dag nog steeds niet over eens hoe, waar en op welk moment die selectie van informatie, waarmee bepaald wordt wat onze aandacht krijgt, precies plaats vindt. ((“Attention”, Mole, C, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2013 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/fall2013/entries/attention/> ))
Voor neurowetenschappers is aandacht datgene wat in ons werkgeheugen terecht komt na een competitief selectieproces. ((Fundamental Components of Attention, Knudsen, E.I. (2007) in: Annual Review of Neuroscience, Vol 30, Jul 2007 )) John Locke had in 1689 geen fMRI scanner nodig om tot dezelfde conclusie te komen. De economen Davenport en Beck gebruiken in ‘The Attention Economy’ de volgende definitie: ‘Attention is focused mental engagement on a particular item of information. Items come into our awareness, we attend to a particular item, and then we decide whether to act.’ ((The Attention Economy, Davenport, T.H. & J.C. Beck, Harvard Business School Press, Boston))
Over de relatie tussen aandacht en bewustzijn is trouwens ook nog niet het laatste wetenschappelijke woord gezegd.
Hoe meer ik erover lees, des te minder stellig durf ik te beweren wat ‘aandacht’ nu precies is. Selectie, focus, concentratie en bewustzijn komen in de definities het meest terug. Laten we het daar voor dit moment maar even op houden. Volgende keer meer over het meten van aandacht.
Recent Comments